بيير سيمون لابلاس

بییر سیمون لابلاس ، ژدایکبوویە ٢٣ ی مەها ئادارێ سالا ١٧٤٩ ل باژێرێ بومونت ئن ئوچ یێ هەمەرەنگ ل وەلاتێ فرەنسا ، دیاربوویە وەکی عیملاقەک د بوارێن بیرکاریێ و فەلەکناسیێ ل سەردەمێ چەرخێ رووناکبیریێ . هزرێن وی یێن کویر دناڤ میکانیکا ئەسمانی و تیورا ئاماری روونکرییە کارکرنا ئالۆزیا گەردوونی و بنەمایێن ماتماتیکی یێن گەروونی .

بلیمەتییا لابلاسی ژ سنورێن سەردەمێ وی دەربازبوویە ، و وەک پێشەکی د هزرا زانستی دا ل چەرخێ هەژدێ هاتییە جهگیرکرن . کارێ وی یێ پێشەنگ رووناهیەکا ئاشکەرا دهاڤێت لسەر دینامیکا ئەسمانی کۆ گەردوونی برێڤەدبەت ، بەرێخوەدانەکێ بو ناڤ گەردوونێ ڕێکخستی پێشکێشدکەت برێییا هاوێنێن (عەدەسە) بیرکاریێ .

سالێن لابلاسی یێن پێکهاتی ل کولیژا دی بومونت ، و پاشی ل کولیژا مارازان ل پاریس ، هاتییە نیشاندان ب سەرکەفتنەکا ئەکادیمی و هاریکاری کرییە کۆ زیرەکییا خو یا بیرکاریێ پێشبێخت . ئەڤ زانینگەهە کلیلا گەشەبوونا وی یا هزری بوو ، ئامادەکرنا وی ژبۆ پاشەرۆژەک پڕ ژ دەستکەفتیێن ئەکادیمی .

کاروانێ لابلاسی یێ بناڤودەنگ گەهشتییە بلندبوویە هەتا گەهشتییە لۆتکەکا نوی ب بەشداریێن وی یێن سەرەکی بۆ میکانیکا ئەسمانی . کارێ وی یێ بلیمەت "Celestial Mechanics (1799-1825)" ، ب هویری جێگیرییا بیرکاریێ یا کۆماڵا رۆژێ روونکرییە . بەرهەمێن وی د تیورا ئەگەری و میکانیکا شلە ، و لێکۆلینێن ڕاکێشانێ سنورێن بەرفرەه یێن بەرژەوەندییا وی یا زانستی دیارکرییە .

هەرچەندە سەردەمێ لابلاسی ژبەری ڤەدیتنا ئەسمانی بوو ، تیورێن وی بناغە دانا ژ بۆ تێگەهشتا ئاڵوزییا لڤینێن ئەسمانی . میراتێ وی بەردەوامە بۆ ئیلهاما زانایێن فەلەکناسیێ و زانایێن ئەسمانی ، و هاندانا لێگەریانا وان بۆ دیارکرنا نهێنیێن گەردوونی .

هزرێن لابلاسی هاتینە قەبیلکرن ب زنجیرەک ژ خەلاتان و روومەتان ، ژوانا رولێ وی یێ هێژا وەک وەزیرێ نافخۆ یێ نابلیونی . میراتێ وی یێ بەردەوام دهێتە دیتن د هاوکێشا لابلاسی دا ، و گوهورینا لابلاسی ، کۆ ناڤێ وی هەلدگریت و گرنگیا کاریگەرییا وی لسەر بیرکاریێ نیشانددەت .

یێ بەرنیاسبوو ب هویرییا وی یا دەقیق و سروشتێ وی یێ خۆراگڕ ، لابلاسی هێزەکا هزری یا ب هێز دیارکرییە ل سەردەمێ شۆرەشا فرەنسی یا کێشەدار . سەرەرای کێشێن سیاسی ، ئەو پابەند مایە بۆ لێگەریانا زانستی بێی دوودلی .

میراتێ بییر سیمون لابلاسی یێ بەردەوام ژ تۆمارێن بیرکاریێ و میکانیکا ئەسمانی دەربازدبیت . و کارێ وی یێ پێشەنگ بەردەوامە بۆ ئیلهاما زانایێن نوکە و یێن پاشەرۆژێ بۆ دویڤچوونا وان بۆ تێگەهشتنا گەردوونی . ئامیرە و رێکێن وی هێلاین پشت خۆ گرنگن بۆ ڤەدیتنا ئەسمانی یا بەردەوام و دویڤچوونا مە بۆ تێگەهشتنا دیزاینێ گەردوونی یێ ئالۆز .